Ιστορία

Η Ποταμιά αποτελεί κοινότητα της επαρχίας Λευκωσίας και απέχει μόλις 22 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα. Πρόκειται για μια μικτή κοινότητα, όπου Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι συμβιώνουν αρμονικά, όπως άλλωστε μπορεί κανείς εύκολα να διακρίνει περιδιαβαίνοντας στις περιποιημένες γειτονιές της Ποταμιάς και παρατηρώντας «εικόνες» από την καθημερινή ζωή των κατοίκων.

Το χωριό απλώνεται στην ανατολική όχθη του ποταμού Γιαλιά, γεγονός που συντείνει και στην ευφορία της γης. Γειτονεύει με τo δήμο Ιδαλίου αλλά και με τα κατεχόμενα χωριά, Πυρόι και Λουρουτζίνα.

Ιστορικά στοιχεία
Η Ποταμιά είναι ένα χωριό με μακραίωνη και πλούσια ιστορία. Η ιστορία της Ποταμιάς αρχίζει τα προϊστορικά χρόνια, όπως καταδεικνύουν τα κατάλοιπα  οικισμού της εποχής αυτής. Οι αρχαιολογικοί χώροι της Ποταμιάς μάλιστα επιβεβαιώνουν τη σχέση της Ποταμιάς με το αρχαίο βασίλειο του Ιδαλίου.  Ειδικότερα, η Ποταμιά ανήκε στο βασίλειο αυτό.

Ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα ήρθαν στο φως το 1933 από την ανασκαφή του Π. Δίκαιου στην περιοχή «Έλληνες». Ευρήματα αυτής της ανασκαφής ήταν ένα αρχαίο ιερό του 6ου -5ου π.Χ. αιώνα που πιθανόν ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα άλλα και πολλά κινητά ευρήματα. Ξεχωριστό εύρημα αυτής της ανασκαφής αποτελεί μια στεφανωμένη κεφαλή του θεού Απόλλωνος που σήμερα βρίσκεται στο Κυπριακό Μουσείο και αποτελεί το σύμβολο της κοινότητας.

Η Ποταμιά, σύμφωνα με την Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, το χωριό υπήρχε και τα βυζαντινά χρόνια, ενώ αργότερα, την εποχή της φραγκοκρατίας ανήκε στη βασιλική οικογένειας των Λουζινιανών.

Φαίνεται πως το χωριό προσέλκυσε αρκετούς βασιλείς. Σύμφωνα με τον Λεόντιο Μαχαιρά, ο βασιλιάς Πέτρος Β΄ (1369- 1382) έκτισε στο χωριό μια εξοχική έπαυλη. Η έπαυλη αυτή κτίστηκε στο βορειοδυτικό άκρο της Ποταμιάς, στη δεξιά όχθη του ποταμού Γιαλιά και απ’ αυτό διασώθηκαν τμήματα τοίχων από πελεκητή πέτρα, απομεινάρια ζωγραφισμένου διάκοσμου, αλλά και μια μεγάλη αίθουσα με αψιδωτή οροφή. Αυτή η έπαυλη, όπως προσθέτει ο ίδιος και διασώζει η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, αποτελούσε αγαπημένο καταφύγιο και του διαδόχου του Πέτρου Β, του βασιλιά  Ιακώβου Α΄ (1382 -1398). Ο τελευταίος μάλιστα είχε προβεί στην προσθήκη διαφόρων κτηρίων στο χώρο όπου ήταν κτισμένη η έπαυλη.

Τον Ιούνιο του 1426, ένας άλλος βασιλιάς της Κύπρου, ο Ιανός (1398-1432), στρατοπέδευσε στην Ποταμιά για να επιτεθεί στους Σαρακηνούς ή αλλιώς Μαμελούκους της Αιγύπτου,  που προηγουμένως είχαν εισβάλει στο νησί.  Την ίδια, όμως, χρονιά, καθώς οι Σαρακηνοί προέλαυναν προς την πρωτεύουσα, κατέκαψαν όλο το χωριό. Τότε πρέπει να καταστράφηκε και το παλάτι, παρόλο που μια άλλη μαρτυρία του Esteinne de Lusignan αναφέρει πως το παλάτι γκρεμίστηκε από τους Βενετούς, τον 16ο αιώνα, καθώς ανέμεναν τους Τούρκους. Αν πράγματι αυτό ισχύει, όπως εξηγεί η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, πρέπει το 1426, οι Λουζινιανοί να  είχαν ανοικοδομήσει το παλάτι για να ξαναχρησιμοποιηθεί. Επιπρόσθετα στο παλάτι αυτό διέμενε συχνά και η βασίλισσα της Κύπρου, Αικατερίνη Κορνάρο (1474-1489).

Όταν οι Τούρκοι κατέκτησαν την Κύπρο (1570-71),  η Ποταμιά που αποτελούσε βασιλικό κτήμα κατασχέθηκε και πολλά μεσαιωνικά οικοδομήματα καταστράφηκαν. Το μόνο οικοδόμημα που δεν καταστράφηκε ήταν ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στην  Αγία Μαρίνα, το οποίο κι αυτό καταστράφηκε μετά από την προσπάθεια σύλησής του από ένα Τούρκο. Σύμφωνα μάλιστα με τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό,  πέτρες από τα ερείπια των οικοδομημάτων της Ποταμιάς χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμηση άλλων κτιρίων, λόγου χάρη της εκκλησίας της Φανερωμένης στη Λευκωσία. Την εποχή αυτή έφτασαν στο χωριό και οι πρώτοι Τούρκοι.

Ονομασία
Η ονομασία του χωριού συνδέεται με την τοποθεσία του. Είναι ένα χωριό κτισμένο δίπλα από τον ποταμό Γιαλιά, τον δεύτερο μεγαλύτερο ποταμό του νησιού.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η Ποταμιά ήταν γνωστή με την ίδια ονομασία από τα μεσαιωνικά χρόνια, όταν ήταν ένα από τα πιο ξακουστά βασιλικά κτήματα της εποχής. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, το χωριό είναι σημειωμένο στους παλαιούς χάρτες ως Potamia και Petamo ενώ από το Μας Λατρί, αναφέροντας το ανάμεσα στα βασιλικά κτήματα, ως  La Potamie. Αργότερα, το χωριό από τους τούρκους κατοίκους του, απέκτησε και δυο τούρκικες ονομασίες, Botamy και Derely, οι οποίες, όπως εξηγεί η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, σημαίνουν πλησίον του ποταμού.

Πληθυσμός
Στην Ποταμιά, όπως προαναφέρθηκε, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι συμβιώνουν χωρίς προβλήματα και καχυποψία. Εξετάζοντας κανείς την πληθυσμιακή πορεία της Ποταμιάς, παρατηρεί πως ακολουθεί ανοδική πορεία μέχρι το 1960. Σύμφωνα με τη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια,  το 1931, στην Ποταμιά κατοικούσαν 165 Ελληνοκύπριοι και 181 Τουρκοκύπριοι, το 1946, 220 Ελληνοκύπριοι και 213 Τουρκοκύπριοι, το 1960, 220 Ελληνοκύπριοι, 319 Τουρκοκύπριοι και 1 Αρμένιος, το 1973, 314 Ελληνοκύπριοι και 158 Τουρκοκύπριοι, ενώ το 2002, σύμφωνα με το περιοδικό «Η Φωνή των Κοινοτήτων»*, 445 Ελληνοκύπριοι και 35 Τουρκοκύπριοι. Ο αριθμός των Τουρκοκυπρίων, μειώθηκε σημαντικά, μετά το 1964, λόγω των δικοινοτικών ταραχών, και το 1975, λόγω της τουρκικής εισβολής του ’74. Εντούτοις, οι Τουρκοκύπριοι ουδέποτε εγκατέλειψαν την Ποταμιά, αλλά, όπως χαρακτηριστικά γράφει «Η Φωνή των Κοινοτήτων»*, «παρέμειναν στο χωριό που τους γέννησε και τους ένωσε με τους Ελληνοκύπριους συγχωριανούς τους» (σ.24).

Φυσικό Περιβάλλον
Το γεγονός ότι η Ποταμιά είναι ένα χωριό που απλώνεται στην όχθη του ποταμού Γιαλιά, συνέβαλε στην πλούσια βλάστησή της. Ψηλοί ευκάλυπτοι  και μια εύφορη έκταση με ελιές, εσπεριδοειδή, λαχανικά, σιτηρά χαρίζουν στην Ποταμιά μια ξεχωριστή εικόνα. Πρέπει να αναφερθεί πως παλαιότερα,  τη δεκαετία του ’50, φυτευόταν καπνός. Εξακολουθεί μάλιστα να διασώζεται στο χωριό το «Καπνιστήριο», η αίθουσα όπου τύγχανε επεξεργασίας ο καπνός. Περισσότερα: Φυσικό Περιβάλλον

Πηγές:
Η Φωνή των Κοινοτήτων,  Ένωση Κοινοτήτων Κύπρου, τ.3, Μάρτιος 2002
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια,  εκδ. Φιλόκυπρος
Γιώργου Καρούζη, Περιδιαβάζοντας την Κύπρο, Λευκωσία, Πόλη και Επαρχία, Λευκωσία 2001